- تعاریف
- طرح جامع
طرح جامع شهر عبارت از طرح بلندمدتی است كه در آن چگونگي استفاده از اراضي و منطقهبندی مربوط به حوزههاي مسكوني، بازرگاني، اداري، كشاورزي، تأسيسات و تجهيزات و تسهيلات شهري و نيازمنديهاي عمومي شهري، خطوط كلي ارتباطي و محل مراكز انتهاي خط (ترمينال) و فرودگاهها و بنادر و سطوح لازم براي ايجاد تأسيسات و تجهيزات و تسهيلات عمومي، مناطق نوسازي بهسازي و اولويتهاي مربوط به آنها تعيين ميشود و ضوابط و مقررات مربوط به كليه موارد فوق و همچنين ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهاي تاريخي و مناظر طبيعي، تهيه و تنظيم ميگردد. طرح جامع شهر بر حسب ضرورت قابل تجديد نظر خواهد بود.
- طرح تفصيلي شهر
طرح تفصيلي شهري عبارت از طرحي است كه براساس معيارها و ضوابط كلي طرح جامع شهر و نحوه استفاده از زمينهاي شهري تهيه ميشود. موقعيت و مساحت دقيق زمين براي هر يك از آنها و وضع دقيق و تفصيلي شبكههاي عبور و مرور، قطعهبندي زمين، ميزان تراكم جمعيت و تراكم ساختماني در واحدهاي شهري، موقعيت كليه عوامل شهري، بافتهاي نيازمند به بهسازي و نوسازي، حل مشكلات شهري، از جمله برنامههايي است كه در طرح تفصيلي بايد مورد توجه قرار گيرد. نقشه طرح تفصيلي بر مبناي مدارك ثبتي و مالكيت زمين تهيه ميشود. طرح تفصيلي بعد از طرح جامع شهري و به منظور انجام برنامههاي اجرايي تصويب شده در طرح جامع تهيه ميشود. طرح تفصيلي در حقيقت، تنظيم برنامههاي مفصل و انجام اقدامات جز به جز در مناطق و محلههاي شهري است. سازمان مسئول تهيه طرح تفصيلي وزارت مسكن و شهرسازي كه پس از تصويب به نهادهاي اجرايي شهر ابلاغ ميشود.
- محدوده شهر
محدوده شهر عبارت است از حد كالبدي موجود شهر و توسعه آتي آن در دوره طرح جامع تا تهيه طرح جامع دیگر كه ضوابط و مقررات شهرسازي در آن لازمالاجراء ميباشد.
شهرداري علاوه بر اجراي طرحهاي عمراني از جمله احداث و توسعه معابر و تأمين خدمات شهري و تأسيسات زيربنايي در چارچوب وظايف قانوني خود كنترل و نظارت بر احداث هرگونه ساختمان و تأسيسات و ساير اقدامات مربوط به توسعه و عمران در داخل محدوده شهر را نيز به عهده دارند.
- برنامه ریزی کاربری اراضی
برنامهریزی کاربری اراضی شهری، ساماندهی مکانی و فضایی فعالیتها و عملکردهای شهری براساس خواستها و نیازهای جامعه شهری است و هسته اصلی برنامهریزی شهری را تشکیل میدهد. به عبارت دیگر برنامهریزی کاربری اراضی، علم تقسیم زمین و مکان برای کاربردها و مصارف مختلف زندگی است که به منظور استفاده موثر از زمین و انتظام فضایی مناسب و کارا صورت میگیرد. در این برنامهریزی تلاش میشود که الگوهای اراضی شهری به صورت علمی مشخص شود و مکانیابی فعالیتهای مختلف در شهر در انطباق و هماهنگی با یکدیگر و سیستمهای شهری قرار گیرد.
- كاربري اراضي
عبارت است از نوع استفاده از اراضی و املاک موجود در شهر و یا نوع استفاده مشخص شده از اراضی و املاک در طرح پیشنهادی که شامل موارد زیر میباشد.
- کاربری مسکونی
کاربری مسکونی قطعاتی است که برای سکونت خانوارها مورد استفاده قرار میگیرد و یا فضاهایی است که در طرح پیشنهادی به منظور احداث بنای مسکونی در نظر گرفته شده است.
- واحد مسكوني
ساختمان و يا قسمتي از يك ساختمان میباشد که براي سكونت يك خانوار در نظر گرفته شده است كه دارای ورودی مستقل و مجزا بوده و شامل فضاهاي ضروری زندگي و آشپزخانه و سرویسهای بهداشتی مستقل ميباشد.
- كاربري تجاري - تجاری
بر اساس مصوبه مورخه 10/4/89 شورای عالی شهرسازی و معماری ایران کاربری تجاری شامل کاربریهای تجاری، خدمات انتفاعی و غیر انتفاعی است اراضی تجاری براي امور بازرگاني، خدماتي و فعالیت دواير نمايندگيهاي عمدهفروشي در نظر گرفته شده است. بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران فعاليتهاي مجاز بخش تجاری عبارتند از: واحدهاي خريد روزانه (خواربار، ميوه و سبزي، نانوايي و قصابي و ...)، واحدهاي خريد هفتگي (فروشگاههاي مصرف شهر و روستا، نوشتافزار، قنادي، آجيلفروشي و ...) شعب بانكها و صندوقهاي قرضالحسنه و موسسات مالي و اعتباري، بنگاههاي معاملات املاك، بازارچهها، فروشگاههاي منسوجات، پلاستيك، لوازم خانگي، لوازم صوتي و تصويري، كتابفروشيها، رستورانها، شركتهاي بيمه، داروخانه و انواع مشابه ديگر عمده فروشيها، راستههاي صنوف مختلف و بورسها، بازار، شركتهاي بازرگاني و تجاري، واحدهاي خريد خاص و بلند مدت مانند فروشگاههای بزرگ زنجيرهاي، مبل فروشيها، پوشاك، شعب مركزي بانکها و مؤسسها مالي و اعتباري، موسسات تجاري واردات و صادرات كالا، نمايندگي فرش عرضه وسايل نقليه، فروشگاه عرضه قطعات يدكي وسايل نقليه و فروشگاه عرضه صنايع دستي و فروش، تالارهاي پذيرايي، تعميرگاههاي لوازم خانگي و خودرو، دفاترنمايندگي بانكهاي خارجي و نمايندگي موسسات تجاري خارجي میباشد.
فعالیتهای مجاز بخش انتفاعی نیز عبارتند از: دفاتر(پست، امور مشتركين تلفن همراه، فروش روزنامه و مجله)، آرايشگاههاي زنانه و مطب پزشكان، پليس 10+، آموزشگاهاي خصوصي، دفاتر(وكالت، مهندسي و نقشهبرداري، ثبت اسناد، ازدواج و طلاق، شركتهاي پيمانكاري و مشاور و خدمات)، آزمايشگاهاي طبي و تخصصي، مراكز راديولوژي، سالنهاي ورزشي كوچك، مركز مشاوره درماني و خانوادگي، ارائه خدمات اينترنت، دفاتر حسابرسي، مراكزM R I و مشابه، آمبولانس خصوصي، درمان اعتياد، فيزيولوژي، مراكز كاريابي، مركز معاينه فني خودرو،رسانههاي ديجيتال انتفاعي، راديولوژي و مطب دامپزشكان .
کاربریهای تجاری بخش غیر انتفاعی نیز شامل دفاتر احزاب، تشكلهاي مردم نهاد- موسسات خيريه-اتحاديهها، مجامع،انجمنها و تعاونيها، رسانههاي ديجيتال خبري، هياتهاي ورزشي و آموزشگاههاي مذهبي (به غير از حوزههاي علميه) و كميته امداد میشود.
- كاربري آموزشي
عبارت است از مدارس، آموزشگاههاي تحصيلي، هنرستانها، پرورشگاهها، مراكز تربيتي شبانهروزي و مهدكودكها.
- كاربري آموزش عالي(آموزش، تحقیقات و فناوری)
در اراضي مذكور كليه واحدهاي آموزش عالي از قبيل دانشگاه، دانشكده، مراكز تحقيقاتي و پژوهشي و پارك فناوري، مدرسه عالي و حوزه علميه استقرار مييابد.
- كاربري فرهنگي - هنری
واحدهاي فرهنگي و هنری مانند انجمنهاي فرهنگي، كتابخانه، موزه، سينما، تئاتر، و ساير بناهاي مشابه در اراضي مذكور قرار دارند.
- كاربري مذهبي
كليه اماكن مذهبي از قبيل مسجد، امامزاده، حسينيه، تكيه، فاطميه و بنيادهاي مذهبي در اراضي مذهبي واقع میشوند.
- كاربري درماني
در اين اراضي كليه واحدهاي درماني و خدمات وابسته به آنها از قبيل خانه بهداشت، بيمارستانها، زايشگاهها، درمانگاهها، مطبها، آزمايشگاههاي تشخيص طبي، بخشهاي تزريقات و پانسمان، آسايشگاههاي معلولين، طب هستهاي، فيزيوتراپي و راديولوژي احداث ميشوند.
- كاربري اداري و انتظامی
اماكن كليه فعاليتهايي كه تحت عنوان اداري دستهبندي ميشوند، در اراضي اداري استقرار خواهند يافت. اين اراضي شامل محل استقرار فرمانداري، بخشداری، شهرداري، ستاد نیروهای انتظامی و ساير سازمانها، ارگانها و ادارات دولتي و شركتهاي خصوصي خواهد بود.
- كاربري کارگاهی- صنعتي
در اين اراضي كليه واحدهاي صنعتي و كارگاههاي توليدي و تعميراتي مستقر ميشوند كه از نظر میزان آلودگی محیطی به سه نوع خدماتی، مزاحم و آلاینده تقسیم میشوند.
- كاربري تفریحی و گردشگري
کاربری تفریحی و گردشگری شامل هتل، مسافرخانه، مهمانپذير و مهمانسراها، هتل آپارتمان و متل، شهربازي، مراكز تفريحي ويژه، پاركهاي جنگلي و اردوگاههاي جهانگردي و پلاژهاي ساحلي و... میشود.
- كاربري ورزشي
در اين اراضي كليه فضاهاي ورزشي از قبيل زمينهاي ورزشي، باشگاه، زورخانه، استخر، سالنهاي سرپوشيده و استاديوم احداث میشوند.
- كاربري فضاي سبز
اين كاربري شامل كليه درختکاریها و جنگلهاي مصنوعي غير مجهز ميشود.
- بوستان ( پارک)
فضاي سبزي است مجهز با عملكرد تفريحي و گردشگري و گذران اوقات فراغت.
- تأسيسات شهري
مطابق مصوبه اخیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ایستگاههای تنظیم فشار گاز، آب و فاضلاب، سرویسهای عمومی بهداشتی، مخازن آب زیرزمینی و هوایی، تصفیهخانههای آب و فاضلاب و پسماند و ایستگاه تنظیم فشار گاز جزء تاسیسات شهری محسوب میشوند.
- تجهيزات شهري
مطابق مصوبه اخیر شورای عالی شهرسازی و معماری تجهیزات شهری شامل ایستگاههای جمعآوری زباله، ایستگاههای آتش نشانی، میادین میوه و ترهبار، اورژانس 115، جایگاههای سوخت، گورستان، نمایشگاه دایمی، مرکز امداد و نجات هلال احمر، کشتارگاه، مرکز دفع بهداشتی زباله، میدان مرکزی میوه و ترهبار، پمپ بنزین و پمپ گاز میشود.
- كاربري نظامي
در اراضي مذكور كليه اماكن نظامي از قبيل مراكز آموزش نظامي، پادگانها و آمادگاههای موجود نیرویهای نظامی مربوطه قرار میگیرند. اراضی مربوط به کلانتری و پایگاه مقاومت بسیج شامل این کاربری نمیشود.
- حمل و نقل و انبار
كليه فضاهاي فعال و مرتبط با امر حمل و نقل و انبار شامل معابر، پارکینگها، پايانههاي مسافربري و باربري، ایستگاههای اتوبوس، توقفگاههای وسايل نقليه، انبارها و امثال آن میشوند.
- باغ و زمين زراعي
باغ و زمین زراعی شامل اراضی میگردد که یا در داخل آن عمل کشت و زرع انجام میشود و یا طبق نظر كميسيون تشخيص موضوع ماده 12 قانون اراضي شهري به عنوان باغ يا زمين زراعی اعلام شده است.
- بلوك شهري
بخشي از بافت شهري و متشكل از يك و يا چند قطعه زمين (ساخته شده و يا نشده) است كه همه لبههاي آن با گذرهاي عمومي همجوار است.
- اراضي باير شهري
زمينهايي كه سابقه عمران و احياء داشته و بتدريج به حالت موات برگشته است، اعم از آنكه صاحب مشخصي داشته باشد يا نداشته باشد.
- اراضي موات شهري
زمينهايي كه سابقه عمران و احياء نداشته باشد.
- قطعه زمين يا پلاك
شش دانگ زميني كه دارای اسناد رسمي باشد قطعه زمين يا پلاك ناميده ميشود.
- تفكيك
تقسيم يك قطعه زمين به قطعات متعدد تفكيك ناميده ميشود (هر قطعه ميتواند كاربري متفاوت و يا يكسان داشته باشد). نقشه تفکیک زمین باید بر اساس شرح خدمات مربوطه باشد و به امضاء مهندس مشاور شهرساز برسد.
- تجمیع
تجمیع عبارت است از: تبدیل چند قطعه زمین به یک قطعه بزرگتر ( پس از حل مسایل مالکیت و سایر مسایل حقوقی)
- حداقل سطح تفكيك(حد نصاب تفکیک)
نشانگر آن اندازه از سطح زميني است كه تفكيك آن به قطعات كوچكتر مجاز نميباشد.
- سطح كل زيربنا
عبارت است از مجموعه سطوح ساخته شده ساختمان در طبقه همكف و در طبقات بالا.
- سطح اشغال
عبارت است از قسمتي از سطح هر قطعه زميني كه بر روي آن بنا احداث شده و يا قابل احداث میباشد.
- سطح آزاد (فضاي باز)
عبارت است از آن قسمت از قطعه زمين كه احداث ساختمان بر روي آن مجاز نباشد.
- برِ ساختمان
عبارت است از خط فصل مشترك بين زمين باز يا معبر و قسمتي از زمين كه بر روي آن ساختمان یا دیوار احداث شده یا میشود.
- زير زمين
عبارت است از فضاي زير ساختمان كه حداكثر ارتفاع آن تا زير سقف از سطح معابر يا حياط (فضاي باز) از 40/1متر تجاوز نكند. حداکثر مساحت زیرزمین معادل و برابر سطح اشغال می¬باشد. ارتفاع کل زیر زمین از کف تا سقف 2.40 متر باید باشد.
- نماي ساختمان
عبارت است از كليه سطوح خارجي ساختمان كه مشرف به فضاي باز اصلی و يا فرعي و يا معابر اصلي و يا فرعي باشد. بر ساختمان مشرف به معابر و حياط نماي اصلي ساختمان ناميده می¬شود.
- ارتفاع ساختمان
عبارت است از فاصله عمودی بلندترين نقطهي دستانداز بام و در صورت وجود سقف شيبدار، از متوسط کف معبر. یا عبارت است از فاصله عمودي ساختمان از متوسط کف تمام شده تا انتهای آن
- طبقه همکف
قسمتی از ساختمان که ارتفاع کف آن از متوسط کد ارتفاع معبر مجاور حداکثر40/1متر باشد.
- طبقات فوقاني
كليه طبقات ساختماني كه روي طبقه همكف ساخته شود.
- زيربناي مفيد
سطح كل ساختماني به جز دستگاه پله، آسانسور و بالكن.
- تفکیک زمین
عبارت است از تقسیم زمین یکپارچه به دو یا چند قطعه مجزا با ایجاد دسترسیهای مناسب برای استفاده جداگانه هر یک همراه با تخصیص سند مالکیت جداگانه.
- نماي ساختمان
عبارت است از كليه سطوح خارجي ساختمان كه مشرف به معبر يا فضاهاي عمومي باشد.
- پيلوت
قسمتي از ساختمان كه همسطح گذر مجاور بوده و به غير از ستون¬هاي ساختمان، فاقد هرگونه عامل جداكننده (ديوار داخلي) است. در صورت استفاده غیر مسکونی جزء تراکم محسوب نمیشود.
- پاركينگ
محلي كه فقط براي توقف (موقت يا دائم) وسيله نقليه موتوري داراي دو چرخ و بيشتر اختصاص يافته باشد.
- حياط خلوت
فضاي محصور و غیر مسقف كه بيرون از حجم بنا (اعياني) باشد و در مجاورت قطعه زمين همجوار قرارگيرد و از آن براي نورگيري و تهويه استفاده شود.
- تراکم:
- تراكم جمعيت
نسبت جمعیت به مساحت محدوده مورد بررسي بر حسب نفر در هكتار يا نفر در كيلومترمربع.
- تراكم ناخالص جمعيتي
نسبت جمعيت به مساحت كل محدوده شهر را تراكم جمعيتي ناخالص شهر ميگويند.
- تراكم خالص جمعيتي
نسبت جمعيت به مساحت اراضي مسكوني داخل محدوده شهر، تراكم جمعيتي خالص گفته ميشود.
- تراكم ساختماني
نسبت مجموع مساحت زيربناي مفيد ساختمان در تمامي طبقات به مساحت كل زمين، تراكم ساختماني گفته ميشود، که به صورت درصد بیان می¬شود.
- تراكم ساختماني پايه
تراكم ساختماني پايه، حداكثر تراكم ساختماني است كه هر قطعه زمين مسكوني ميتواند بدون پرداخت عوارض حق تعديل تراكم داشته باشد و به صورت درصد بیان می¬شود.
- حداكثر تراكم مجاز
تراكم مجاز حداكثر تراكم ساختماني است كه هر قطعه زمين با توجه به منطقه بندی تراكمي شهر و ويژگي¬هايي مانند عرض معبر همجوار و محل استقرار آن ميتواند (با پرداخت عوارض تعديل تراكم) از آن بهره¬مند گردد.
- سازمان مجري طرح
شهرداري و يا دستگاهي است كه به طور قانوني مسئول اجراي طرح است.
- معابر
كليه سطوح مورد استفاده براي جابجايي انسان و كالا چه به صورت سواره و چه به صورت پياده را كاربري معابرگويند. معابر شهري طبق آئين نامه طراحي راه¬هاي شهري شامل انواع مختلفي به شرح زير ميباشد:
الف) راه شرياني درجه يك:
راهي است كه در طراحي و بهرهبرداري از آن، به جابجايي وسايل نقليه موتوري برتري داده ميشود. براي رعايت اين برتري، دسترسي وسايل نقليه موتوري و همچنين عبور پيادهها از عرض راه تنظيم ميشود. راه¬هاي شرياني درجه يك، ارتباط با شبكه راه¬هاي برون شهري را تأمين ميكنند. با اعمال درجات مختلفي در كنترل دسترسي، راه¬هاي شرياني درجه يك به شرح زير دسته¬بندي مي¬شوند:
- آزاد راه:
راهي است كه در تمامي طول آن ترافيك دو طرف به طور فيزيكي از يكديگر جداست و جريان ترافيك در آن بدون وقفه آزاد است، يعني وسايل نقليه موتوري، جز در تصادف¬ها و راهبندانها، ناچار به توقف نميشوند. براي تأمين چنين وضعيتي، تقاطع همسطح اجازه داده نميشود و نحوه صحيح ورود و خروج وسايل نقليه طراحي ميشود.
- بزرگراه:
راهي است كه ترافيك دو طرف آن به طور فيزيكي از يكديگر جداست و در طول¬هاي قابل ملاحظهاي از آن ميتوان جريان ترافيك را پيوسته فرض كرد. براي تأمين چنين وضعيتي، نحوه صحيح ورود و خروج وسائل نقليه طراحي ميشود. بزرگراه ميتواند معدودي تقاطع همسطح داشته باشد به شرطي كه فاصله تقاطعها از يكديگر زياد (بيش از5/2 كيلومتر) باشد.
ب) راه عبوري:
ادامه راه¬هاي برون شهري دو خطة دو طرفه در داخل شهرها (معمولاً كوچك و متوسط) يا روستاها به شرط آن كه عملكرد عبوري آنها در داخل شهر يا روستا نيز حفظ شود. براي حفظ اين عملكرد، ورود و خروج وسايل نقليه به آن كاملاً تنظيم و طراحي مي¬شود و فاصله تقاطعهاي همسطح آن از يكديگر حداقل5/2 كيلومتر است.
ج) راه شرياني درجه دو:
راهي است كه در طراحي و بهرهبرداري از آن، به جابجايي و دسترسي وسايل نقليه موتوري برتري داده ميشود. براي رعايت اين برتري، حركت پيادهها از عرض خيابان كنترل ميشود. راه¬هاي شرياني درجه دو داراي عملكرد درون شهرياند و شبكه اصلي راه¬هاي درون شهري را تشكيل ميدهند.
د) خيابان محلي:
خياباني است كه در طراحي و بهرهبرداري از آن نيازهاي وسايل نقليه موتوري، دوچرخه سوار و پياده با اهميت يكسان رعايت ميشود. براي رعايت حال پياده و دوچرخه، سرعت وسايل نقليه موتوري در اين خيابان¬ها پايين نگه داشته ميشود.
- سطح معبر
متوسط ارتفاع بالاترين و پايينترين نقطه گذر يا گذرهاي مشرف به قطعه مالكيت
- پخ
عبارت است از قاعده مثلث متساوي الساقين كه دو ساق آن از امتداد بدنه دو گذر متقاطع تشكيل شده و طول قاعده آن مثلث، مبناي اجراي پخ مي¬باشد. به عبارت ديگر، برش موربی (با دو زاويه مساوي) در نبش ساختمان است كه براي تأمين ديد مناسب رانندگان در نظر گرفته ميشود.
- دوربرگردان
عبارت است از فضاي بازي كه در انتهاي معابر بن بست براي دور زدن وسايط نقليه پيشبيني شود.
- پاركينگ عمومي
عبارت است از محلي كه افراد در موقع مراجعه به نقاط مختلف شهري از قبيل مراكز محلات، نواحي، مناطق و شهر بتوانند اتومبيل خود را در آن متوقف سازند.
- پاركينگ اختصاصي
عبارت است از مكاني كه صاحبان اتومبيل ميتوانند در داخل منزل و يا محل كار اتومبيل خود را متوقف سازند.
- منظر شهری
منظور از منظر شهری کلیه عناصر طبیعی و مصنوع (ساختمانها و الحاقات آنها، مبلمان شهری، پوشش گیاهی و ...) قابل مشاهده از عرصه های عمومی شهر شامل خیابانها، میادین، گرهها و پهنه های عمومی است.
- نما
منظور از نما، نمای شهری و در انطباق با تعریف ارائه شده در بند 1 مصوبه 28/8/1369 شورای عالی شهرسازی و معماری ایران (کلیه سطوح نمایان ساختمانهای واقع در محدوده و حریم شهرها و شهرکها که از داخل معابر قابل مشاهده است اعم از نمای اصلی یا نماهای جانبی) میباشد.
- جداره
منظور از جداره، سطوح مربوط به دیوارهای محوطههایی است که هیچ ساختمانی به صورت بلافصل به آن ملحق نیست نظیر دیوار باغات و نظایر آن.
- پیاده راه
منظور از پیاده راه، خیابانها و گذرگاههایی است که منحصراً برای عبور پیاده مورد استفاده قرار میگیرد.
- کمیته ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری
این کمیته نهادی تخصصی غیر بخشی، غیرانتفاعی است (بر اساس مفاد تبصره بند 3 از ماده 3 آیین نامه نحوه بررسی و تصویب طرحهای توسعه و عمران محلی، ناحیه ای و منطقه ای و ملی و مقررات شهرسازی و معماری کشور مصوب 12/10/78 هیئت محترم وزیران) که به منظور ایجاد هماهنگی میان کلیه سازمانها، نهادها، دستگاهها، شرکتها و مؤسسات ذیربط در امر ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری و با عضویت نمایندگان شهرداری، مهندسین مشاور تهیه کننده طرح توسعه شهری، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، سازمان نظام مهندسی استان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، دو نفر از اعضاء هیأت علمی دانشکده های معماری و شهرسازی استان و سازمان مسکن و شهرسازی استان تشکیل میگردد.